ارتودنسی یکی از مراحل درمانی است که نیازمند مراقبت‌های ویژه، به‌خصوص در زمینه تغذیه، می‌باشد. نوع غذاهایی که در طول درمان ارتودنسی مصرف می‌کنید می‌تواند تأثیر مستقیمی بر سلامت دندان‌ها و همچنین طول درمان داشته باشد. خبر خوب این است که لازم نیست تمامی غذاهای مورد علاقه‌تان را کنار بگذارید؛ فقط کافیست آگاهانه انتخاب کنید و سراغ خوراکی‌هایی بروید که به بریس‌ها آسیبی نرسانند. در ادامه به معرفی غذاهای مفید و ممنوع دوران ارتودنسی و نیز چند توصیه کاربردی برای داشتن یک رژیم غذایی مناسب می‌پردازیم.
غذاهای مناسب و مفید در دوران ارتودنسی
در دوره درمان ارتودنسی، تاکید بر مصرف غذاهای نرم، مغذی و آسان‌جویدنی است تا هم به بریس‌ها فشار زیادی وارد نشود و هم مواد مغذی کافی به بدن برسد. غذاهای نرم نه تنها ریسک آسیب به سیم‌ها و براکت‌ها را کاهش می‌دهند، بلکه باعث تسکین درد دندان‌ها (به‌خصوص در روزهای ابتدایی پس از تنظیم سیم) نیز می‌شوند. نمونه‌هایی از بهترین مواد غذایی که طی ارتودنسی می‌توانید با خیال راحت مصرف کنید عبارت‌اند از:
- لبنیات نرم: انواع لبنیات مانند ماست، پنیرهای نرم (پنیر خامه‌ای یا موزارلا نرم)، پودینگ و بستنی از گزینه‌های عالی هستند. این خوراکی‌ها بافت نرمی دارند و سرشار از کلسیم و پروتئین بوده که به تقویت دندان‌ها کمک می‌کند. (البته از پنیرهای خیلی سفت یا کش‌دار خودداری کنید).
- میوه‌های نرم و رسیده: میوه‌هایی مثل موز رسیده، هلو پوست‌کنده، انگور بدون هسته و انواع بری‌ها (توت‌فرنگی، تمشک و…) به راحتی جویده می‌شوند. حتی می‌توانید میوه‌های نسبتاً سفت‌تر مانند سیب یا گلابی را به قطعات کوچک خرد کرده و با دندان‌های عقب بجوید تا به براکت‌ها فشار نیاید. کمپوت میوه‌ها و سس سیب نیز گزینه‌های خوبی برای دریافت ویتامین‌ها هستند.
- سبزیجات پخته و نرم: سبزیجاتی که کاملاً پخته شده‌اند (مثل هویج بخارپز یا آب‌پز، کدو سبز پخته، سیب‌زمینی پوره‌شده) بسیار مناسب‌اند. سالادها و سبزیجات خام سفت مانند هویج و کرفس را موقتاً کنار بگذارید یا حتماً آنها را ریز و نرم مصرف کنید. سوپ‌های سبزیجات پوره‌شده یا سوپ‌هایی با تکه‌های نرم (مثل سوپ سیب‌زمینی و هویج نرم شده) هم مغذی بوده و خوردنشان آسان است.
- غلات و نشاسته‌های پخته: غذاهای نشاسته‌ای نرم مانند برنج کاملاً پخته، ماکارونی و نودل نرم، بلغور جو دوسر (اوتمیل) و نان‌های نرم بدون پوسته سفت، برای ارتودنسی مشکلی ایجاد نمی‌کنند. مثلاً می‌توانید نان تست را در شیر یا سوپ نرم کنید یا به‌جای نان‌های برشته از نان لواش یا باگت نرم استفاده کنید.
- پروتئین‌های نرم: برای دریافت پروتئین کافی، به سراغ گوشت‌های نرم و له‌شده بروید. گوشت چرخ‌کرده یا خورشتی، مرغ پخته ریش‌ریش‌شده، ماهی بدون استخوان و تخم‌مرغ آب‌پز یا نیمرو انتخاب‌های خوبی هستند. از مصرف تکه‌های بزرگ استیک یا گوشت‌های کبابی سفت خودداری کنید و در صورت مصرف، حتماً آنها را ریز خرد نمایید تا جویدنشان آسان شود. همچنین غذاهای پروتئینی گیاهی مثل توفوی نرم هم بسیار مفید و بی‌ضرر است.
- انواع سوپ و آش: سوپ‌ها به دلیل بافت مایع و نرم خود، بهترین دوست دندان‌های ارتودنسی‌شده هستند. سوپ مرغ و سبزیجات کاملاً پخته، آش‌هایی مانند آش جو یا آش رشته (با حبوبات پخته نرم) می‌توانند یک وعده کامل و راحت باشند. سوپ نه تنها فشاری به سیم‌ها وارد نمی‌کند بلکه در روزهای اولیه درمان که دندان‌ها حساس‌اند، می‌تواند تسکین‌دهنده درد نیز باشد.
- دسرهای نرم و نوشیدنی‌ها: برای تنوع می‌توانید از دسرهای نرم مانند ژله، موس، فرنی یا کیک‌های نرم بدون مغز آجیل لذت ببرید. بستنی و میلک‌شیک‌های خنک نیز هم درد را کاهش می‌دهند و هم خوردنشان راحت است. نوشیدنی‌های مقوی مثل اسموتی‌های میوه، شیر، دوغ و آبمیوههای طبیعی (بدون پالپ زیاد) جهت تأمین ویتامین‌ها توصیه می‌شوند. توجه کنید از نوشیدنی‌های گازدار یا خیلی شیرین پرهیز کنید که در بخش‌های بعد توضیح می‌دهیم.
علاوه بر بافت نرم، مغذی بودن غذاها نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. در دوران ارتودنسی، نیاز بدن به مواد مفید بیشتر احساس می‌شود؛ پس سعی کنید رژیم غذایی‌تان سرشار از کلسیم، ویتامین‌های C و D و A، پروتئین و فیبر باشد. به عنوان مثال، لبنیات و سبزیجات برگ‌سبز کلسیم مورد نیاز دندان‌ها را تأمین می‌کنند؛ میوه‌ها و سبزیجات تازه ویتامین C و فیبر دارند که برای سلامت لثه مفید است؛ پروتئین کافی به ترمیم بافت‌ها کمک می‌کند. همچنین مصرف فست‌فود و غذاهای فرآوری‌شده را تا حد امکان کم کنید؛ این غذاها علاوه بر ارزش غذایی پایین، غالباً بافت سفت یا شکننده‌ای دارند که برای بریس‌ها مضر است.
غذاهای مضر و ممنوع در دوران ارتودنسی
تصویری از برخی خوراکی‌های سفت و چسبنده که می‌توانند به بریس‌های ارتودنسی آسیب بزنند.
برای حفظ تجهیزات ارتودنسی و جلوگیری از آسیب، باید از مصرف بعضی غذاها در طول درمان پرهیز کنید. به طور کلی هر خوراکی سفت، چسبناک، یا پراز جویدن می‌تواند مشکل‌ساز شود. این قبیل غذاها ممکن است سیم‌ها را کج کرده، براکت‌ها را شل یا جدا کنند یا در لا‌به‌لای دستگاه‌ها گیر کنند و تمیز کردنشان دشوار باشد. در اینجا مهم‌ترین مواد غذایی ممنوع ارتودنسی را دسته‌بندی کرده‌ایم:
- خوراکی‌های سفت و سخت: هر ماده غذایی با بافت خیلی سخت می‌تواند براکت‌ها را بشکند یا سیم‌ها را خم کند. برای مثال، آجیل (بادام، فندق، پسته و…)، تخمه و ذرت بو داده (پاپ‌کورن) از جمله تنقلات بسیار سفت هستند که باید کنار گذاشته شوند. گاز زدن یخ، آبنبات سفت، آبنبات چوبی یا شکستن ته‌دیگ و نان برشته نیز می‌تواند به سیم‌ها آسیب بزند. حتی برخی غذاهای معمول مانند قسمت خشک و کناره‌های برشته پیتزا یا نان‌بربری تُست‌شده ممکن است به قدری سفت باشند که براکت را از دندان جدا کنند. بنابراین هر خوراکی سفتی را یا نخورید، یا پیش از مصرف آن را کاملاً نرم و خرد کنید.
- غذاها و شیرینی‌های چسبناک: مواد چسبنده به راحتی به سیم و براکت می‌چسبند و کنده‌شدنشان سخت است. تافی، کارامل، آب‌نبات‌های جویدنی، شکلات‌های کش‌دار، پاستیل، آدامس (حتی بدون قند) از بدترین دشمنان بریس‌ها هستند. این خوراکی‌ها ضمن گیر کردن در دستگاه ارتودنسی، می‌توانند باعث شل شدن اتصالات و حتی پوسیدگی دندان در اطراف براکت‌ها شوند.
- میوه‌ها و سبزیجات خام و سخت: گاز زدن میوه‌های سفتی مثل سیب کامل یا هویج خام با دندان‌های جلو در طول ارتودنسی اکیداً ممنوع است. این کار فشار زیادی به سیم‌ها وارد کرده و ممکن است براکت‌های دندان‌های پیشین را جدا کند. اگر هوس میوه‌هایی مانند سیب یا گلابی دارید، آنها را به برش‌های کوچک تقسیم کنید و با دندان‌های عقب به‌آرامی بجوید. سبزیجاتی مثل هویج و کرفس خام را نیز رنده یا پخته و نرم مصرف کنید تا مشکلی ایجاد نکنند. ذرت نیز بهتر است به شکل دان شده (دانه‌های ذرت پخته یا کنسروی) خورده شود و از گاز زدن بلال کامل خودداری کنید.
- مواد قندی و شیرین بیش از حد: مصرف بی‌رویه شیرینی‌جات (شکلات، کیک، شیرینی تر و خشک، بیسکوئیت و امثالهم) نه تنها برای سلامت عمومی مضر است بلکه طی ارتودنسی خطرناک‌تر هم می‌شود. وجود براکت‌ها و سیم‌ها شرایط را برای تجمع پلاک و باقی ماندن ذرات قند روی دندان فراهم می‌کند که نتیجه آن پوسیدگی و ایجاد لک‌های سفید دور براکت‌هاست. بنابراین مصرف شیرینی‌ها و مواد حاوی قند را به حداقل برسانید و حتماً پس از خوردنشان دهان خود را با آب بشویید یا مسواک بزنید.
- نوشیدنی‌های گازدار و اسیدی: نوشابه‌های گازدار، نوشیدنی‌های انرژی‌زا، آبمیوههای صنعتی خیلی شیرین یا ترش، شربت‌ها و به طور کلی هر نوشیدنی اسیدی یا حاوی قند بالا می‌تواند به مینای دندان آسیب بزند و در حضور دستگاه ارتودنسی این اثر تشدید می‌شود. اسید زیاد موجب ضعیف شدن مینای دندان اطراف براکت‌ها شده و قند زیاد باعث تغذیه باکتری‌ها و تولید اسید بیشتر می‌گردد. اگر این نوشیدنی‌ها مصرف می‌کنید، حتماً با نی بنوشید که حداقل تماس را با دندان‌ها داشته باشد و به هیچ‌وجه پیش از خواب این قبیل مایعات را ننوشید (زیرا روی دندان نشسته و تا صبح اثر مخرب خواهند داشت). جایگزین بهتر، آب ساده یا آب‌طعم‌دار بدون قند است که تشنگی شما را برطرف کرده و هیچ آسیبی هم به دندان‌ها وارد نمی‌کند.
نکته: اگر از ارتودنسی نامرئی با الاینرهای شفاف استفاده می‌کنید، خوش‌بختانه محدودیت غذایی خاصی ندارید. چون پلاک‌های متحرک قبل از غذا خوردن از دهان خارج می‌شوند، می‌توانید تقریباً هر غذایی که دوست دارید را میل کنید و سپس دندان‌هایتان را تمیز کرده و الاینر را مجدداً سر جای خود قرار دهید. این یکی از مزایای بزرگ ارتودنسی نامرئی نسبت به روش سنتی است. البته فراموش نشود که حتی در این روش هم باید مراقب بهداشت دهان و دندان خود باشید و پس از صرف غذا قبل از قرار دادن دوباره پلاک، حتماً مسواک بزنید.
توصیه‌های مهم تغذیه‌ای در زمان ارتودنسی
رعایت یک رژیم مناسب تنها به دانستن غذاهای مجاز و غیرمجاز ختم نمی‌شود، بلکه چگونه خوردن و عادت‌های غذایی شما نیز بسیار مهم است. در اینجا چند توصیه عملی برای کمک به سازگاری بهتر با رژیم غذایی ارتودنسی ارائه می‌شود:
- خوراکی‌های ممنوع را از دسترس خود دور کنید: برای اینکه وسوسه نشوید سراغ تنقلات مضر بروید، بهتر است اصلاً آنها را در خانه نگهداری نکنید . وقتی غذای ناسالم در نزدیکی شما نباشد، احتمال مصرفش هم کمتر می‌شود. این موضوع به‌ویژه برای کودکان اهمیت دارد؛ اگر فرزندتان ارتودنسی کرده، سعی کنید خوراکی‌های مضر را در جایی بگذارید که به دست او نرسد یا کلاً نخرید.
- جایگزین‌های خوشمزه و نرم پیدا کنید: قطع ناگهانی خوراکی‌های مورد علاقه (مثل تنقلات سفت یا شیرینی‌های چسبناک) ممکن است سخت باشد. به جای آنها به دنبال جایگزین‌های نرم و کم‌ضرر باشید. برای مثال، به‌جای آبنبات سفت می‌توانید پودینگ یا اسموتی میوه بخورید؛ به‌جای چیپس ترد از پوره سیب‌زمینی با ادویه‌های دلخواه لذت ببرید؛ یا هله‌هوله‌های سفت را با تنقلات نرم‌تر مثل پفک ذرت بدون پوست یا بیسکویت نرم جایگزین کنید. این کار هم تنوع غذایی شما را حفظ می‌کند و هم دهانتان را بی‌کار نمی‌گذارد! مهم این است غذاهایی را انتخاب کنید که هم دوستشان دارید و هم برای بریس‌ها بی‌خطرند.
- از متخصص ارتودنسی خود مشورت بگیرید: لیست غذاهای مجاز و غیرمجاز بسیار طولانی‌تر از آن است که در یک مقاله بگنجد. هر فرد ممکن است سوالات خاصی درباره برخی خوراکی‌ها داشته باشد (مثلاً فلان میوه خاص یا غذای محلی). بهترین کار این است که از ارتودنتیست خود راهنمایی بخواهید. او می‌تواند بر اساس شرایط شما، فهرست بیشتری از بایدها و نبایدهای غذایی در اختیارتان بگذارد. حتی بسیاری از کلینیک‌های ارتودنسی بروشورهای راهنما در این زمینه دارند. پس هرجا شک داشتید، حتماً پرسش کنید.
- غذا را به قطعات کوچک تقسیم کرده و آرام بجوید: عادت کنید که تکه‌های کوچک‌تر غذا را در دهان بگذارید و وقت بیشتری برای جویدن بگذارید. لقمه‌های بزرگ حتی اگر نرم باشند، ممکن است به سیم‌ها فشار بیاورند. همچنین آرام غذا خوردن باعث می‌شود متوجه شوید که چطور می‌جوید و ناخواسته گاز محکمی به چیزی نمی‌زنید. به خصوص از گاز زدن مستقیم مواد سفت با دندان‌های جلویی خودداری کنید. غذاهایی مثل ساندویچ‌ها یا میوه‌ها را به قطعات کوچک ببرید و تا حد امکان با دندان‌های عقبی بجوید.
- در روزهای اول، صرفاً غذاهای نرم میل کنید: چند روز نخست بعد از نصب بریس یا هر بار پس از تنظیم سیم‌ها، دندان‌ها حساس و کمی دردناک هستند. در این مدت رژیم غذایی خود را به غذاهای نرم و مایع محدود کنید تا اذیت نشوید. انواع سوپ، پوره، ماست، بستنی و فرنی در این چند روز گزینه‌های ایده‌آلی هستند. با گذشت حدود یک هفته، کم‌کم می‌توانید غذاهای معمولی‌تر (نه خیلی سفت) را دوباره وارد برنامه کنید.
- از سرمای غذا برای کاهش درد بهره ببرید: غذاها و نوشیدنی‌های سرد می‌توانند التهاب و درد ناشی از ارتودنسی را کم کنند. مثلا خوردن بستنی یخی، میلک‌شیک خنک یا حتی مکیدن یخ خردشده (در حدی که گاز زدن نیاز نباشد) به تسکین درد کمک می‌کند و در عین حال چون سرد هستند کمی بی‌حس‌کنندگی موضعی ایجاد می‌کنند. البته یادتان باشد یخ را نجویید! فقط بگذارید آب شود.
- بهداشت دهان و دندان را جدی بگیرید: وجود دستگاه ارتودنسی روی دندان‌ها باعث می‌شود ذرات غذا بیشتر گیر کنند و خطر پوسیدگی بالا برود. بنابراین بعد از هر وعده‌ی غذایی وقتی بریس دارید حتماً مسواک بزنید و تا جایی که می‌توانید از نخ دندان مخصوص ارتودنسی یا واترجت برای تمیز کردن بین دندان‌ها و اطراف براکت‌ها استفاده کنید. اگر بیرون از منزل هستید، حداقل چند بار آب در دهان بچرخانید که باقی‌مانده‌ها خارج شوند. همچنین مصرف خوراکی‌های خیلی شیرین یا اسیدی را به یک‌بار در روز محدود کنید و پس از مصرف حتماً دهان خود را بشویید. رعایت بهداشت نه‌تنها از پوسیدگی و لکه جلوگیری می‌کند، بلکه از التهاب لثه و بوی بد دهان در طی درمان هم پیشگیری خواهد کرد.
با رعایت نکات بالا، رژیم غذایی در دوران ارتودنسی دیگر یک چالش سخت نخواهد بود. به خاطر داشته باشید که این محدودیت‌ها موقتی هستند و پس از اتمام درمان می‌توانید دوباره از تمام خوراکی‌های دلخواهتان لذت ببرید. در عین حال، عادت به یک رژیم سالم‌تر و دقت در خوردن، چه بسا پس از ارتودنسی نیز به حفظ سلامت دندان‌هایتان کمک کند. پس با کمی خلاقیت و حوصله، می‌توانید از غذا خوردن در دوران ارتودنسی هم لذت ببرید بدون اینکه به دستگاه ارتودنسی آسیبی وارد شود. لبخند سالم و زیبای شما ارزش این مراقبت‌ها را دارد!
ارتودنسی کردم و نمیتونم غذا بخورم
در جواب اینکه ارتودنسی کردم اما توانیایی غذا خوردن ندارم باید بگوییم که روزهای اول ارتودنسی همراه با درد، حساسیت و حتی زخم دهان است و غذا خوردن را سخت می‌کند. این وضعیت موقتی است و حدود یک هفته بعد بهتر می‌شود و به براکت‌ها عادت می‌کنید. اگر بعد از چند روز هنوز نمی‌توانید چیزی بخورید، به متخصص خود اطلاع دهید.
در این مدت غذاهای نرم و آبکی (مثل سوپ، پوره, اسموتی و غذاهای پختهٔ نرم) مصرف کنید و از خوراکی‌های سفت و چسبناک بپرهیزید. غذا را با لقمه‌های کوچک و به‌آرامی بجوید تا درد تشدید نشود. در صورت درد شدید، قبل از خوردن یک مسکن (مثل ایبوپروفن با توضیه پزشک) مصرف کنید. همچنین سعی کنید کمی غذا بخورید چون نخوردن غذا می‌تواند درد فک را طولانی‌تر کند
